คนท้องถิ่น

การทำงานเพื่อท้องถิ่นโดยคนท้องถิ่นในรูปแบบใด ๆ ก็ตามเป็นสิ่งที่ดี เพราะนั่นหมายถึงการที่คนในท้องถิ่นนั้นเห็นความสำคัญและรู้จักคุณค่าของท้องถิ่นตนเอง แม้จะมีปัญหาอุปสรรคทำให้ไม่เป็นไปตามที่มุ่งหวัง แต่อย่างน้อยก็ได้เป็นการพิสูจน์ให้เห็นแล้วว่า ยังมีคนกลุ่มหนึ่งในท้องถิ่นนั้น ๆ ต้องการทำงานเพื่อท้องถิ่นตนเอง

การะชุุม

ในที่สุดจากการทีมวิจัยได้มีการพูดคุยกันหลายครั้ง ก็ได้มีการจัดประชุมชุมชนไปเมื่อวันที่ ๒๖ ธันวาคม ๒๕๕๓ ที่่ผ่านมา ซึ่งมีชาวบ้านและผู้นำชุมชนมาร่วมกันหลายคน

เมื่อพูดคุยกันก็เริ่มจากการชี้แจงทำความเข้าใจเกี่ยวกับโครงการและกิจกรรมที่ทำ หลังจากนั้นก็พูดคุยกันเกี่ยวกับความเป็นชุมชน และข้อมูลพื้นฐานที่ทางทีมวิจัยได้มีการจัดเตรียมไว้ เมื่อได้พูดคุยกันก็มีการเสนอกันว่าเพื่อให้เห็นผลที่เป็นรูปธรรมควรมีการจัดกิจกรรมสนับสนุนเรื่องประเพณีวัฒนธรรมของชุมชน โดยการจัดงานบุญกลางบ้าน ที่จะมีการจัดขึ้นในวันที่ ๑๓ กุมภาพันธ์ ๒๕๕๔ ที่จะถึงนี้ ซึ่งในการจัียครั้งนี้ต้องการให้กลุ่มเยาวชนเข้ามามีส่วนร่วมด้วย จึงขอประสานกับองผู้อำนวยการโรงเรียนชุมชนวัดเสด็จ (นายยุทธนา สืบสิงห์) ที่ได้มาเข้าร่วมประชุมครั้งนี้ด้วยซึ่งท่านก็ยินดี แต่รูปแบบจะเป็นอย่างไรนั้น จะไปพูดคุยกันอีกครั้ง

เมื่อได้ข้อสรุป ทีมวิจัยก็ได้รับที่จะไปประสานงาน จากนั้นได้ร่วมรับประทานอาหารด้วยกัน ซึ่งทางทีมวิจัยได้จัดก๋วยเตี่ยวน้ำตกหมูมาเลี้ยงผู้เข้าร่วมประชุมด้วย

การเริ่มต้นใหม่

เดือนตุลาคมที่ผ่านมานั้น ทีมวิจัยได้มีการประชุมกัน โดยมีวัตถุประสงค์หลักเพื่อทบทวนและวางแผนการทำใหม่กันอีกครั้ง ซึ่งก็ได้สรุปกันว่าจะเริ่มต้นการทำงานกันใหม่อีกครั้ง เพื่อให้บรรลุวัตถุประสงค์ของโครงการให้ได้แม้จะเลยกำหนดเวลาของโครงการไปแล้ว ก็จะขอขยายเวลาเพิ่มเิติมไปอีก 6 เดือน โดยเห็นพ้องต้องกันว่าเราจะใช้เวลาที่กำหนดนี้ให้เกิดประโยชน์ที่สุดทั้งกับโครงการและทีมวิจัยเองด้วย เพื่อให้ชุมชนบางเลียบได้ประโยชน์จากการวิจัยครั้งนี้ให้มากที่สุด

วันนี้

ตลอดหนึ่งปีที่ผ่านมา เมื่อเริ่มทำงานวิจัยก็ได้มีโอกาสไปคุยกับผู้สูงอายุหลายคนในชุมชนซึ่่งเป็นผู้ที่มีบทบาทสำคัญกับชุมชน แต่วันนี้เมื่อได้ทราบข่าวว่ามีผู้สูงอายุคนหนึ่งต้องจากไปแบบไม่มีวันกลับ ซึ่งครั้งนี้ไม่ใช่ครั้งแรกเมื่อหลายเดือนก่อนก็มีแบบนี้มาแล้วครั้งหนึ่ง ทำให้รู้สึกวิตกและเป็นห่วงอยู่ไม่น้อยว่าผู้สูงอายุในชุมชนกำลังลดจำนวนลงอย่างรวดเร็ว เพราะเป็นการสูญเสียที่สำคัญของชุมชน กล่าวคือ การสูญเสียบุคคลดังกล่าวเท่ากับเป็นการสูญเสียบุคคลผู้ที่เคยอยู่และอาศัยในชุมชนเป็นเวลานาน และมีส่วนร่วมในการพัฒนาชุมชนมาอย่างต่อเนื่อง ซึ่งมีทั้งความรู้ ประสบการณ์ ภูมิปัญญา และคุณค่ากับชุมชนอย่างสูง แต่อย่างไรก็ตามสิ่งที่เกิดขึ้นเป็นไปตามธรรมชาติคงไม่มีใครห้ามหรือเปลี่ยนแปลงได้ ดังนั้น ทีมวิจัยจึงต้องเร่งดำเนินการต่าง ๆ ให้เร็วขึ้นแล้ว โดยหวังว่าการรวบรวมความรู้ ความคิด ความเห็น และภูมิปัญญาของผู้สูงอายุเหล่านี้และนำไปถ่ายทอดให้กับคนรุ่นหลังต่อไป จะเป็นหนทางหนึ่งที่จะช่วยอนุรักษ์และสืบทอดสิ่งสำคัญต่าง ๆ เหล่านี้ของชุมชนต่อไป

การพัฒนาการทำงาน

การศึกษาชุมชนที่ผ่านมีปัญหาหลายประการ ซึ่งหนึ่งในปัญหาดังกล่าวคือความเข้าใจของทีมวิจัย อาจเป็นเพราะการวิจัยเชิงปฏิบัติการเป็นเรื่องที่ค่อนข้างที่ต้องทำความเข้าใจและศึกษาเรียนรู้พอสมควร ที่ผ่านมาเราก็พยายามที่จะส่งเสริมให้เกิดการเรียนรู้จากการปฏิบัติจึงไม่ได้อธิบายมากนัก แต่ดูเหมือนว่าพอทำวิจัยไปเรื่อย ๆ ก็ยิ่งทำให้เห็นว่าหากทีมวิจัยไม่เข้าใจงานที่ตนทำ การที่จะหวังให้ชาวบ้านเข้าใจและให้ความร่วมมือจึงเป็นเรื่องยากพอสมควร ดังนั้น เราจึงต้องทบทวนบทบาทของตนเองในด้านต่าง ๆ ที่ได้ทำมา เช่น การเก็บข้อมูล การบันทึก การวิเคราะห์ข้อมูล เป็นต้น และได้ทดลองทำกิจกรรมใหม่ ๆ ได้แก่ การรับสมาชิกใหม่ การทบทวนความรู้ของหัวหน้าทีมวิจัย การทบทวนความเข้าใจของทีมวิจัย การให้พี่เลี้ยงมาให้คำแนะนำต่าง ๆ แม้อาจต้องใช้เวลาไปบ้าง แต่ก็อยากให้โครงการวิจัยครั้งนี้เป็นไปอย่างมีคุณภาพมากที่สุดเท่าที่จะทำได้ และหวังว่าชุมชนบางเลียบจะได้เรียนรู้ในระดับหนึ่งว่ายังมีคนกลุ่มหนึ่งที่มีความตั้งใจอยากมีส่วนร่วมในการพัฒนาชุมชนของตนเอง

ความต่อเนื่อง

เมื่อทำงานได้สักระยะก็ได้พบปัญหาอุปสรรคหลายประการ แต่ที่สำคัญคือเรื่องสมาชิกทีมวิจัยมีเวลาจำกัดในการเข้าร่วมดำเนินโครงการ ทำให้ขาดความต่อเนื่องเท่าที่ควร ดังนั้น เพื่อให้การดำเนินงานเป็นไปอย่างมีประสิทธิภาพและมีความต่อเนื่องจึงจำเป็นอย่างยิ่งที่จะต้องมีการปรับปรุงทีมงานกันใหม่ โดยได้มีการชักชวนสมาชิกใหม่ที่นอกจากมีความสนใจแล้วก็จำเป็นต้องมีเวลามาร่วมงานกับเราด้วย ซึ่งก็ได้มีสมาชิกใหม่ที่แสดงความสนใจอยากเข้าร่วมงานกับเราแล้ว และต่อไปก็คงต้องมีการนัดประชุมเพื่อชี้แจงวัตถุประสงค์และวางแผนการทำงานร่วมกัน
การดำเนินงานที่ผ่าน แม้จะมีการเว้นช่วงระยะเวลาไปบ้างไม่ว่าจะด้วยเหตุผลใดก็ตาม แต่โครงการจะต้องดำเนินการต่อไปและจะทำให้ดีที่สุด เพื่อให้เกิดประโยชน์กับคนในชุมชนบางเลียบให้ได้

การแสวงหาคำตอบ

มีคำถามหลายคำถามที่ยังคงค้นหาคำตอบไม่ได้ แต่คงไม่ใช่แค่หัวหน้าหรือทีมวิจัยที่จะต้องเป็นคนค้นหาคำตอบต่าง ๆ เหล่านั้น ชาวบ้านหรือสมาชิกในชุมชนต้องมีส่วนร่วมในการหาคำตอบด้วย ดังนั้น หน้าที่ของทีมวิจัยจึงอยู่ที่ว่าจะทำอย่างไรให้ชาวบ้านเข้ามามีส่วนร่วม ซึ่งไม่ใช่มามีส่วนร่วมแค่เชิงปริมาณ แต่้ต้องเป็นการมีส่วนร่วมเชิงคุณภาพด้วย ซึ่งคงต้องอาศัยระยะเวลาพอสมควร แต่ไม่ว่าจะลำบากแค่ไหนทีมวิจัยก็จะเดินหน้าต่อไป เพราะการที่จะสร้างการมีส่วนร่วมนั้น เป็นทั้งวิธิีการและเป้าหมายของงานวิจัยครั้งนี้ ซึ่งจะผิดจะถูกคงไม่สำคัญ หากที่สำคัญที่ว่าชุมชนได้อะไร หรือเรียนรู้อะไรบ้าง และใครบ้างที่จะได้ประโยชน์ ซึ่งเป็นคำถามที่ทุกคนในชุมชนต้องหาคำตอบร่วมกันต่อไป